عطاری، مکانی است برای نگهداری موقت، عرضه و فروش مفردات طب سنتی ایران، از جمله گیاهان دارویی که اثرات درمانی برای انسان داشته و فرآوری صنعتی خاصی بر روی آنها اعمال نشده و مصرف آنها در مقادیر معمول، سمیت ندارد. در این مقاله فاطمه بنوفاطمه کارشناس اداره نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران به بررسی و معرفی عطار و عطاری می پردازد.
به گزاش ایفدانا به نقل از روابط عمومی معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران- عطاری، مکانی است برای نگهداری موقت، عرضه و فروش مفردات طب سنتی ایران، از جمله گیاهان دارویی که اثرات درمانی برای انسان داشته و فرآوری صنعتی خاصی بر روی آنها اعمال نشده و مصرف آنها در مقادیر معمول، سمیت ندارد. در این مقاله فاطمه بنوفاطمه کارشناس اداره نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران به بررسی و معرفی عطار و عطاری می پردازد.
عطاری، مکانی است برای نگهداری موقت، عرضه و فروش مفردات طب سنتی ایران، از جمله گیاهان دارویی که اثرات درمانی برای انسان داشته و فرآوری صنعتی خاصی بر روی آنها اعمال نشده و مصرف آنها در مقادیر معمول، سمیت ندارد. گیاه دارویی به گیاهی گفته میشود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم، تمام یا اجزایی از آن، به صورت تازه یا خشک شده و یا مواد موثره استخراجی از آنان به منظور اثرات بهداشتی، پیشگیری و درمانی در بدن انسان، حیوانات و دیگر گیاهان به کار میرود.
اما مطابق ضوابط، عرضه داروهای گیاهی در عطاریها ممنوع است. طبق تعریف، داروی گیاهی عبارت است از هرگونه فرآورده دارویی (به اشکال مختلف) که منحصراً از نظر اجزاء، متشکله یک یا چند ماده گیاهی فرآوری نشده یا یک یا چند ترکیب گیاهی فرآوری شده و یا ترکیبی از هر دو با فرمولاسیون گوناگون برای عرضه در بازار دارویی جهت تشخیص، پیشگیری، کمک به اعمال فیزیولوژیک، درمان و حفظ بهداشت بدن انسان، حیوانات و سایر گیاهان به کار رود.
عطار، کسی است که به اصول شناسایی، نگهداری و عرضه مفردات طب سنتی ایران از جمله گیاهان دارویی آگاهی داشته و آموزش های لازم را سپری نموده است. عطار صرفاً مجاز به فروش گیاهان دارویی سالم و بهداشتی است و حق ویزیت، مشاوره، معاینه، درخواست آزمایش و رادیوگرافی، داروسازی (ساخت دارو)، بسته بندی و ترکیب نمودن گیاهان را ندارد. عرضه و تولید گیاهان دارویی به شکل پودر شده ممنوع بوده و فقط در مورد ادویه آشپزخانه همچون فلفل و زردچوبه بلامانع است.
تاریخچه عطاری
علم استفاده از گیاهان به عنوان درمانگرهای طبیعی بین مردم ملل گوناگون از دیرباز وجود داشته است. در ایران باستان عطاری یکی از مشاغل پرطرفدار بوده که حتی بهصورت خانوادگی و نسل به نسل انجام میشده است. از قبل از میلاد مسیح و از عصر بابلیان، اسنادی پیدا شده که حضور عطاری ها در آن به اثبات میرسد. آنها از این ریشهها و دانه ها و عصاره ها برای درمان استفاده میکرده اند. عطاری ها ارتباط مستقیمی با علم گیاه دارویی داشته اند.
ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. براساس نظر گیاه‌شناسان و پ‍‍ژوهشگران، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸۰۰۰ گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌‌ای و آرایشی- بهداشتی هستند. به علاوه ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی ایران می‌باشند.
ضوابط حاکم بر عطاریها
عطاریها، مانند دیگر اصناف، باید طبق ضوابط مشخصی اداره شوند. با توجه به این که فعالیت این صنف با سلامت مردم سر وکار دارد، لازم است نظارت بر این واحدهای صنفی با جدیت بیشتری اعمال شود.
الف) ضوابط اداری
عطاری ها مکلفند قوانین و مقررات جاری کشور، از جمله قوانین و مقررات صنفی، انتظامی، بهداشتی، ایمنی، حفاظت فنی و زیباسازی محیط کار و دستورالعمل‌های مربوط به نرخ‌گذاری کالاها و خدمات، که از سوی مراجع قانونی‌ذی‌ربط ابلاغ می‌گردد را رعایت و اجرا کنند.
جهت فعالیت عطاری، دریافت و تمدید پروانه کسب الزامی است. پروانه کسب، مجوزی است که طبق مقررات قانونی، به‌منظور شروع و ادامه کسب و کار یا حرفه، به صورت موقت یا دائم، به فرد یا افراد صنفی برای محل مشخص یا وسیله کسب معین داده میشود. پروانه کسب موقت تنها برای یک بار صادر میشود. مدت اعتبار پروانه کسب موقت، یک سال و مدت اعتبار پروانه کسب دائم، پنج‌سال است.
باید جواز کسب روی دیوار مغازه نصب شده باشد.
محل دایر شده به وسیله هر شخص حقیقی یا حقوقی که پروانه کسب برای آن صادر نشده است با درخواست اتحادیه و تأیید اتاق اصناف شهرستان توسط نیروی انتظامی پلمب می شود. درصورت عدم شناسایی یا عدم درخواست پلمب واحدهای صنفیِ فاقد پروانه کسب از سوی اتحادیه مربوط، اتاق اصناف شهرستان و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مکلفند واحدهای فاقد پروانه کسب را شناسایی و پلمب نمایند.
عطاری ها موظفند در مقابل دریافت بها، اجرت یا دستمزد باید صورت‌حسابی‌شامل نام و نشانی واحد صنفی، تاریخ، مبلغ دریافتی و نوع و مشخصات کالاهای فروخته شده یا خدمات انجام شده را به مشتری تسلیم دارد.
ب) ضوابط بهداشتی
شرایط فیزیکی، نحوه نگهداری، بستهبندی و عرضه گیاهان دارویی در عطاری ها تابع ضوابط و چک لیست نظارتی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین استانداردهای شغلی مرتبط است.
عطاری ها موظفند ویژگیهای کمی و کیفی مرتبط با بهداشت ساختمان، ابزار و تجهیزات به منظور ایجاد و حفظ شرایط مناسب بهداشتی و ممانعت از ایجاد و انتقال بیماری های واگیردار و غیرواگیر را رعایت نمایند. مدیران، متصدیان و شاغلین در عطاری ها موظف به گذراندن دوره آموزش بهداشت هستند.
داشتن کارت بهداشت برای شاغلین در عطاری ها الزامی است.
کلیه متصدیان و کارکنان شاغل در عطاری باید از روپوش تمیز و سالم استفاده نمایند.
محیط کار، کف، دیوارها و سقف عطاری باید پاکیزه باشد.
ویترین ها، کابینت ها، قفسه ها و پالت ها باید سالم و فاقد هرگونه زنگ زدگی و پوسیدگی باشند.
تهویه موجود در عطاری باید مناسب بوده به طوری که در عین کنترل دمای مناسب، رطوبت زا نبوده و باعث ایجاد گرد و غبار در محیط عطاری نگردد.
ظروف بسته بندی، قوطیها و پاکتهای کاغذی از جنس مناسب استفاده شده باشند.
امکانات لازم برای شست و شوی دستها و ابزار در نظر گرفته شده باشد به طوری که بر کیفیت اقلام موجود در عطاری نیز تاثیر نامطلوب نداشته باشد.
به دلیل تاثیر منفی نور، گرما و نم (رطوبت) بر روی اغلب گیاهان دارویی، ضروری است نگهداری گیاهان ترجیحاً در ظرف شیشه های، دور از تابش مستقیم آفتاب و در محیطی که تهویه مناسبی در آن برقرار باشد انجام پذیرد.
عرقیات گیاهی و انواع ادویه باید از تابش مستقیم آفتاب محافظت شوند.
استفاده از ظروف از جنس پت و پلاستیک توصیه نمیشود.
آن دسته از مواد خوراکی که به صورت غیر بسته بندی شده نگهداری میشوند نباید هیچگونه تماسی با کف یا سطوح آلوده داشته باشند.
پ) ضوابط و اصول حاکم بر فعالیت
در تابلو و یا فاکتورهای یک مغازه صرفا ذکر عناوین عطاری، فروشنده گیاهان دارویی یا فروشگاه گیاهان دارویی مجاز است و استفاده از هرگونه عنوانی که در برگیرنده مقطع تحصیلی (کارشناس، دکترا و...) ویا محتوای درمانی یا طبی (مثل مشاور، درمانگرطبیعی، شفاخانه، داروخانه طبیعی و...) و یا سایر موارد، برای محل عرضه یا فرد عرضه کننده، ممنوع است.
نصب هرگونه مدرک تحصیلی، گواهی آموزش، گواهی سپری نمودن دوره های آموزشی مرتبط با گیاهان دارویی یا طب سنتی در محل دید مراجعین ممنوع است.
عطاری ها اجازه ورود در امور درمان (معاینه، تشخیص بیماری، بررسی جواب آزمایش و گرافی ها)، تجویز دارو و نسخه پیچی را ندارند.
نگهداری، عرضه و فروش مفردات گیاهی، معدنی و حیوانی (مندرج در فهرست مفردات طب سنتی ایران) فاقد ادعای درمانی و ادویه جات (به صورت فله یا بستهبندی) و روغنهای موضعی دارای مجوز از سازمان غذا و دارو (بدون ادعای درمانی)، در عطاریها مجاز است.
عطاری ها میتوانند نسبت به عرضه عرقیات گیاهی و انواع دمنوش ها، به شرطی که فاقد ادعای درمانی بوده و دارای مجوز از سازمان غذا و دارو باشند، اقدام نمایند.
عطاری ها مجاز نیستند برای جلب مشتری، درباره محصولات، کالاها یا خدمات، برخلاف واقع، تبلیغ کنند. (مانند درمان چاقی و لاغری، ترک اعتیاد، درمان ناباروری، درمان مشکلات جنسی)
نگهداری، عرضه و فروش هرگونه دارو (مخدر، محرک، روانگردان)، فرآورده های مورد استفاده در ورزشکاران، مکمل های رژیمی و تغذیه ای، به اشکال مختلف (قرص، کپسول،شربت، پماد، کرم، اسپری، ساشه، ویال، محلول های خوراکی، ...) در عطاری ها ممنوع است.
نگهداری، عرضه و فروش هرگونه فرآورده های قاچاق یا غیرمجاز (مانند فرآورده های با ادعای چاقی و لاغری، موثر در اختلالات جنسی، ضدلک، ...) در عطاری ها ممنوع است.
نگهداری، عرضه و فروش هرگونه فرآوردۀ شیمیایی، طبیعی و سنتی دارای ادعای درمانی (کاهش چربی خون، کاهش فشار خون، کاهش قند خون، درمان ریزش مو، درمان بیماری های پوستی، درمان دیابت، درمان میگرن، درمان سرطان، درمان مشکلات جنسی، ....) به هر شکل (عرقیات، بسته بندی، ...) در عطاری ها ممنوع است.
در عطاری ها، نگهداری، عرضه و فروش گیاهان دارویی سمی و یا ترکیبات و سمومی که باعث بروز مشکلات بهداشتی یا سلامت میشوند، ممنوع است.
تولید و بسته بندی روغن های طبیعی، اسانس ها، عصاره های گیاهی و عرقیات در عطاری ها ممنوع است.